Daha.az Jerom-Antuan Roninin “Ehtiras və eşq” essesini təqdim edir

Eşq şəxslərarası bir münasibətdir: yəni sahiblənmədə axtardığımız şey, sahiblənilən şəxsin özünü təqdim etməsidir. Bizim xoşumuza gələn, verilən obyekt deyil, bu təqdimetmədəki şəxsiyyətdir. Bədən, gözəllik, zəka təqdim edilmədiyi müddətcə eşqdəki cazibəsini itirir. Bunlardan həzz almaq olar, lakin sevmək olmaz.

Bu düşüncənin bilinməməsi, qədimlərin nəzərində eşqi sadə bir xülyaya, obyektin yanlış dəyərləndirilməsi səviyyəsinə endirir.

Lukretsi bunun klassik tərifini vermişdir:

“Ehtiraslı ideallaşdırma obyektin bütün qüsurlarını üstünlüyə çevirmək deyil; normal eşq kimi, ehtiraslı eşq də bu mövzuda eyni (hətta bəzən daha artıq) aydınlığa malikdir. Bu qadın, Qadındır. (Bu, onun bütün məziyyətlərə sahib olması demək deyil, lakin mənim üçün Qadını Qadın edən məziyyətlərə sahib olması deməkdir.) Mütləqlik arzusu nisbiliyin əksi olduğu kimi, ehtiras da duyğunun əksidir. Ehtiraslı insan ancaq şəxsin mövcud olan məziyyətləri istiqamətində yanılar.”

Şəxsə yönəldikdə eşq, sahiblənmə arzusu və nəhayət, bir növ bərabərlik içində birləşmə arzusu ola bilər. Balzak deyir: “İki eşq vardır: hökm edən eşq (La Roşfukonun “səltənət sürmə arzusu”, “kölələşdirici eşq”) və itaət edən “fədakarlıq eşqi”.

Bəzən hər ikisinə eyni şəxsdə rast gəlmək mümkündür. Bir də birləşdirici eşq vardır ki, iki şəxs bir bütöv təşkil edir. (Müqəddəs Avqustin, Dekart). Bu bütövlük bir ərimə (qarışma) olaraq deyil, bir iştirak etmə olaraq qavranılmalıdır. Bu cür münasibətdə tərəflərdən hər biri digərinin dəyişməz azadlığının fərqindədir. Birləşdirici sevginin şəxsiyyət baxımından quruluşunu araşdıran və ətraflı təsvir edən Şeler olmuşdur (“Simpatiyanın mahiyyəti və formaları” kitabında).

Ən saf halıyla eşq qarşı tərəfin daxili inkişafında iştirak etməkdir. Bu proseslə insan təbii olaraq özünü müəyyən edən dəyərlərə doğru yönəlir və nəticədə daxilən kimdirsə, real həyatda da o cür olur.

Bu üç münasibət növünün hər biri ehtirasa çevrilə bilər. Ehtiras-eşq, bədənsəl eşqdən, zövq-eşqindən, yaxud maraqdan (Stendal) fərqli bir şey deyildir. Bədənə və ya ruha sahib olmaq, cütlüyün mövcudluğu, xüsusi bir qayğının və sərhədsiz bir ideallaşdırmanın mövzusuna çevrilə bilər. Həmçinin hökmranlıq edən sevgi ilə fədakar sevgi də təkbaşına ehtirasın üç əsas xüsusiyyətindən biri olan mütləqlik iddiasını daşıyır.

Doğrudan da, bir insana qismən sahib olmaq mümkün deyil; bu cür münasibətdə sahiblənmə ya mütləqdir, ya da yoxdur. Mülkiyyət və ya köləlik məhdudiyyət qəbul etmir. İnsan bölünməz bir varlıqdır; onun özünü bir çox insana verməsi, əslində heç kimə verməməsi deməkdir. Əşyaları paylaşmaq və ya dəyişdirmək olar, lakin insanlar sahiblənmə münasibətlərinə daxil olduqları andan etibarən tam bir sədaqət göstərirlər. Buna görə də qısqanclıq təbii olaraq hökmran və ya fədakar sevginin ardınca gəlir. Bu cür eşqlərin ehtiras-eşqin ən bariz formaları olmasına baxmayaraq, onların ehtiras-eşqin özü ilə eyniləşdirilməsi başa düşüləndir (E. Fageyə görə, ehtiraslı sevgi dünyada tək bir insanı sevməkdir və sədaqətsizliyi heç düşüncədə belə qəbul etmir.). Bütün ədəbiyyat və fəlsəfə tarixi də bu “sahib olan” və “sahib olunan” aşiqlərin hekayələri ilə doludur.

Nitsşe deyirdi ki, qadına sahib olmaq istəyinin bir neçə pilləsi var. Bəzi adam var, ancaq qadının bədəninə sahib olmaqla, cinsi yaxınlıqla kifayətlənir, elə bilir ki, qadın artıq onundur. Ondan bir az ağıllısı isə başa düşür ki, bu, aldadıcıdır. O, daha çox şey istəyir. İstəyir ki, qadın onun üçün hər şeyindən keçsin. Ancaq o zaman özünü əsl sahib sayır. Amma Nitsşenin dediyi əsl ehtiraslı kişi daha da dəhşətlidir. O, hətta qadın onun üçün hər şeyindən keçəndən sonra da şübhələnir: “Görəsən, o, məni sevir, yoxsa öz beynində yaratdığı bir xəyalı?” Bunu bilmək üçün isə özünün ən pis, ən iyrənc üzünü göstərməkdən belə çəkinmir. “Varlıq və Heçlik” əsərində Sartr sahiblənmə arzusunu var olmaq istəyinə bağlayır. O qeyd edir ki, biz dünyada tək deyilik; mən özümü nə qədər azad hiss etsəm də, mənə baxan, mənə bir tərif verən və məni bir obyektə çevirən başqa insanlar var.

Eşq başqası tərəfindən mənə yönələn təhdidə qarşı aqressiv cavab formalarından biridir. Eşq bir müharibədir və müharibənin bütün qaydaları (mühasirə, tələ, hücum) eşq üçün də keçərlidir. Məqsəd isə qarşındakı insanın azadlığını əlindən almadan, onu özünə əsir etməkdir. Sevgi, əslində, sevilmək istəyidir. Sevən adam çalışır ki, sevdiyi adamın gözündə cazibədar olsun. Təbii ovsunlama metodu, sevilənin qarşısında mütləq, keçilməz gücün simvolik formalarını cızmaq, yəni əslində bir tanrı obrazı yaratmaqdır. Sevən insanın hər bir hərəkəti, dünyanın nə qədər böyük olduğunu göstərməyə yönəlir. O, bunu ya özünü sevdiyi insanla dünya arasında zəruri bir vasitəyə çevirərək, ya da pul və hakimiyyət kimi güc əlamətlərini göstərərək edir.

Bu tərifdən sonra hökmran sevginin qarşısına müstəqil bir fədakar sevgi tablosu qoymalıyıqmı? Uzun bir ənənəyə görə, sevgi kişidə sahib olmaq istəyi, qadında isə sahiblənilmək, itaət etmək və hətta köləliyə razı olmaq istəyidir.

Nitsşe öz “Şən elm” kitabında yazırdı ki, elə kişilər var ki, onlar sanki hökm etmək üçün doğulublar. Qadın isə belə bir kişinin yanında olmaq, onun varlığında öz ruhu və bədəni ilə əriyib yox olmaq arzusunda ola bilər, amma bunu ancaq xəyal edə bilər.

E. Rey də 1910-cu illərdə populyar olan “Eşq üzərinə” adlı əsərində qadınların, əslində, tabe olmaq istədiklərini, yalnız kişinin zəifliyi ilə qarşılaşdıqda tələbkar olduqlarını iddia edir. Onun fikrincə, qadınların güclü bir sahib qarşısında necə həvəslə boyun əydiyi diqqətəlayiqdir. Aşiq qadınların baxışlarında böyük bir təvazökarlıq və duyduqları zövqə görə minnətdarlıq olur. Rey iddia edir ki, onlar sevdikləri andan etibarən kölə olmaqdan zövq alırlar. O, sual edir: qadınlar hansı kişiləri seçir? İdarə edə bildiklərini? Cavab “xeyr”dir. Onlar qarşısında dərhal məğlub olduqlarını hiss etdikləri həqiqi ağaları üstün tuturlar.

Bu perspektivdən baxdıqda, bir çox qadın-xasiyyətli kişi və kişi-xasiyyətli qadın vardır. Monterlan və Lourens kimi yazıçılar qadınların “doymaz” təbiətindən yazıblar. Onlara görə, qadın həmişə özünü fəda etdiyini deyir, amma qarşılığında eynisini tələb edir. Məşhur yazıçı Tolstoyun arvadı da belə qışqırırdı: “Mən onun üçün yaşayıram, o da mənim üçün yaşamalıdır!”

Lourensə görə isə “əsl qadın” kişiyə tabe olmaq üçün özünü qurban verməyə hazırdır. Amma bir dəqiqə dayanın…

Görəsən, bu kitablardakı “əsl qadın” obrazı, sadəcə, bir əfsanə, bir mif deyil ki?

Emil Fage J. P. Sartrdan daha əvvəl, fədakar sevginin əslində sevilən insanı ələ keçirmək üçün ziddiyyətli və əhəmiyyətsiz bir manevr olduğunu bildirmişdir. O yazırdı ki, insan sevilmək üçün sevər. İstəyər ki, sevdiyi adam xoşbəxt, varlı, gözəl olsun ki, ona sahib olmaq daha şirin gəlsin. Ən kəskin iddiası isə budur: “Qadın hökmranlıq etmək üçün kölə olur”. Elə bil ki, qadın kişiyə deyir: “Mən səni xoşbəxt edirəm, sən də mənə sahib ol. Beləcə sən əsl kişi olarsan, mən də əsl bir kişiyə sahib olaram”. Yəni bu cür özünü fəda etmək, əslində, qarşındakını özünə bağlamağın ən pis yoludur.

Simona de Bovuar “İkinci Cins” adlı əsərində kişilərin yaratdığı və sevdiyi qadının saxta psixologiyasını formalaşdıran “Qadın mifi”nə diqqət çəkir. Əslində, qadın da kişi ilə eyni şeyi istəyir, sadəcə, yolları fərqlidir. Qadın sevgilisinə özünü verəndə belə, əslində, özünə pərəstiş edir. Onun passiv cinsi rolu səbəbindən tabe olmağı arzulaması (məsələn, “Tufanlı Yüksəkliklər”də Ketrin “Mən Hetkliffəm!” deyə qışqırır) heç vaxt kölə olmaq istəyi demək deyil. Özünəvurğun qadın, başqasının gözü ilə özünə heyran olmaq üçün, sanki güzgüyə baxırmış kimi özünü sevgilisinə təqdim edir. Buna görə də qadının sərhədsiz fədakarlığı, əslində, zülmkar bir xarakter daşıyır. “Bir anlıq bir etinasızlığı bağışlaması, kişinin ona daimi və mütləq bir eşqlə bağlı olması şərtilə mümkündür”. Violet Ledukun bir romanındakı qadın qəhrəman isə deyir: “Sən yatanda sənə nifrət edirəm”.

Lakin kişilər təbiət ilə kişi arasında, ikisinin arasında bir varlıq mifi yaratmışlar. Həm passiv, həm də şüurlu olan Qadın, içində olduğu vəziyyətləri, kişilər kimi aşmaq, dəf etməklə deyil, əks etdirməklə kifayətlənir. Bu mifə görə, təbiət şüursuz bir kölə, kişi isə heç vaxt kölə olmayan bir şüurdur. Qadına isə istər-istəməz şüurlu bir kölə olmaq rolu düşür. Kişinin öz istək, arzu və qorxularına görə təyin etdiyi həyat yoldaşı, ana, bacı, sevgili, xidmətçi, cadugər, rahibə kimi rolların hamısını qadın mütləq şəkildə qəbul etməlidir. O, özünə yalnız kişinin gözü ilə baxa bilər və kişinin onun üçün yaratdığı obrazı nə sərbəst qəbul edə, nə də dəyişdirə bilər.

Qadın bu mifdən qaça biləcəyi halda (xüsusilə də indiki dövrdə!), çox vaxt özünü ona təslim edir. Belə ki, cinsi birləşmədə qadın, bir oyuncaq, kişinin müti bir aləti olmaqdan məmnun qaldığı mazoxizmdən qaçaraq, “toxunuşları, narahatlıqları, daxilə nüfuz etməni öz həzzinə çevirib öz spesifikliyini qoruya bilər”. Əslində, bu müzakirədə iki əsas məqam ortaya çıxır. Birincisi, kişi qadından fərqli sevirmi? Bu, burada cavablandıra bilməyəcəyimiz bir sualdır. İkincisi isə, fədakar sevgi sevginin müstəqil bir növüdür mü? Sonuncu məsələyə gəlincə, sahiblənilmək arzusunu şüurlu və ya şüursuz bir hesablama ilə hökmran sevgiyə endirmək çətindir. Çünki insanın özünü tamamilə təslim etməsini müşayiət edən ümidsizlik və utanc hissi, bu fərziyyə ilə uyğun gəlmir.

Həqiqətən də, iki aşiq sahiblənmə eqoizminin çox fərqli iki formasıdır: biri digərinin bezdirici varlığını yox etməyi, digəri isə ona tam hakim olmağı hədəfləyir. O “özünü fəda edən” sevgi isə, sevdiyinin gözü qabağında özünü bir əşya edir ki, həm azadlığın gətirdiyi məsuliyyətdən qaçsın, həm də özünə kənardan baxmağın verdiyi narahatlıqdan. Hər biri digərinin uğursuzluğunu pərdələyərək, eyni zəmində bir-birini təqib edə bilər.

Əslində, birbaşa sahiblənməyə yönəldikləri üçün, bu cür münasibətlər əvvəldən uğursuzluğa məhkumdur. Sartr bunu hökmran sevgi nümunəsində belə izah edir: insan azadlığı ilə əşyalardan fərqlənir. Azadlığa, elə azadlıq olaraq sahib olmaq, təbiəti etibarilə ziddiyyətli bir layihədir; kişinin zəfər anı, sevilənin məğlub olduğunu etiraf etdiyi an, eyni zamanda uğursuzluq anıdır, çünki sevilən bunu ancaq özünü bu etirafı aşacaq gücdə hiss etdiyi zaman etiraf edə bilər.

Prust bir səbəb daha göstərir: “Zənn edirik ki, eşqin obyekti bir bədənə həbs olunmuş, qarşımızda dayanan bir varlıqdır. Təəssüf ki, o, varlığın zaman və məkan daxilində tutduğu və tutacağı hər bir nöqtənin davamıdır. Əgər bu yerdə və bu saatda onunla təmas qura bilmiriksə, ona sahib ola bilmərik. Halbuki onun hər bir nöqtəsinə toxuna bilmirik”.
Eyni səbəblər fədakar sevgi üçün də etibarlıdır.
Ehtiraslı şəxsin özü üçün az-çox həssaslıq daşıyan bu uğursuzluq qarşısında – eşq cəhdindəki ümidsiz və qaranlıq təşəbbüs də, mazoxizmə və sadizmə qəzəblə dönüş də bu üzdəndir – əsir ala bilmədiyim azadlığı yox etmək üçün özümə və ya başqasına qurban münasibəti göstərirəm.

Amma o iki insanın bir olduğu sevgi, hətta ehtirasa çevriləndə belə, sanki kənardan gələn bir gözəllik sığınağıdır. Yəni problem sevginin özündə deyil. Necə ki, deyirlər, qurd meyvənin özündən əmələ gəlmir.
Lakin cinsi baxımdan belə bir eşq, həm arzu, həm də hörmət olduğu və ədəb tələb etdiyi üçün, zülmkarlığın tələlərinə düşməz. Simona de Bovuar bunu çox gözəl təsvir etmişdir. O deyir ki, kişi ilə qadın arasındakı bütün davalar bir şərtlə bitə bilər: qadın gərək hiss etsin ki, kişi ona təkcə arzu ilə yox, həm də hörmətlə yanaşır. Onda qadın başa düşər ki, kişi üçün bir arzu obyekti olanda, əslində, o, çox vacib birinə çevrilir. Və öz istəyi ilə təslim olanda, əslində, o, kölə yox, azad olur. Bu halda, sevgililərdən hər biri özünəməxsus şəkildə ortaq bir zövq yaşayır. Bu zövq hər bir tərəf tərəfindən fərdi bir zövq kimi yaşansa da, öz mənbəyini digərində tapır. “Almaq” və “vermək” anlayışları yerlərini dəyişir, sevinc minnətdarlığa, zövq isə şəfqətə çevrilir. “Mən” və “Digəri”nin ən aydın şəkildə dərk edildiyi bu anda, onların bir-birini qarşılıqlı tanıması ən konkret və cinsi formada baş verir. (İkinci Cins)

Lakin daha az birbaşa və daha az nümayişkaranə olmaqla, ehtiraslı meyil eşqi də təhdid edir. Bu təhdid iki şəkildə özünü göstərir: birincisi, cütlük “yalnız ikimiz varıq” deyərək daha böyük bir eqoizmlə özünə qapana bilər. İkincisi, tərəflər bir-birinin həyatında fərd olaraq iştirak etməyi rədd edərək, tamamilə bir-birinin içində əriyib yox olmaq (emosional qarışma) təhlükəsinə məruz qala bilər. Birinci halda, bir-birinə pərəstiş edən cütlük, özünü başqalarından ayıraraq, istər uşaq, istərsə də qohum olsun, hər kəsin varlığını rədd edir (Vilye de Adəmin “Cinayətdə Eşq” əsərində olduğu kimi). Bu halda, sonu darıxmaqla bitəcək şiddətli bir sevinc və kədər dövranı başlayır. Hətta mistik sevgi belə bu təhlükələrdən sığortalanmayıb. O da fəaliyyətlə birləşdiyi anda, dini vəziyyəti inkar edərək öz daxili dünyasına çəkilə bilər.

Müqəddəs Xaçlı İoann belə demişdir: “Mistik insanın, düşüncənin fəaliyyətə çevrilməli və başqalarına xidmət etməli olduğunu unutmasına səbəb olan bir mənəvi şəhvət, mənəvi xəsislik və mənəvi acgözlük mövcuddur.”
Və deyirdi ki, belə adamların ürəyinə bəzən bir boşluq, bir hissizlik çökür. Bu, əslində Tanrıdan bir işarədir ki, “Mən ancaq başqaları üçün çalışanların yanındayam”.
Lakin tam birləşmə mifinin təhlükəsi daha böyükdür. Onun böyük bir prestiji vardır və bir çoxları üçün o, eşqin özüdür.

Rujmona görə, bu mif əvvəlcə ədəbiyyata, daha sonra isə “saf mistisizm”in təsiri ilə ozan şeirlərindəki dünyəvi sevgi formasında adət-ənənələrə daxil olur. Psixoloji bir gerçəkliyə çevrilən bu mif, qeyri-dini bir şəkildə Əflatunun Eros anlayışına və Orfey nəzəriyyələrinə xas olan mistik birləşmə arzusunu formalaşdırır. Eros, birləşmə vasitəsilə “fərdin Tanrı ilə qovuşmasını” istəyir. Usta Ekxart bu mistik birləşməni belə təsvir edir: “Biz tamamilə Tanrıya çevrilirik… müqəddəs ayində çörək necə İsanın bədəninə çevrilirsə, biz də eyni şəkildə Ona çevrilirik. Mən Ona çevrilirəm, çünki O, məni özününkü edir”. Burada söhbət bənzəməkdən deyil, tam birləşmədən gedir. Elə bir an gəlir ki, artıq heç bir fərq qalmır. “Yenə məşhur romanın qəhrəmanı belə deyir: “Xeyr, nə İzolda var, nə də Tristan, bizi bir-birimizdən ayıran heç bir ad yoxdur.” ” Hegel də deyir ki: “Eşq yaşayan insanın duyğusudur, eşqin birləşdirdiyi şəxslər artıq tək bir varlıq təşkil edirlər”.

Məhz bu nöqtədə ehtiras, önəmli ədəbi və fəlsəfi təkamül göstərmişdir (Tristan, Fedra, Ernani, “Vadidəki Zanbaq”, Dominik, “Atlas Ayaqqabı”). Bu hisslərin simvollarla ifadəsi natiqlərin əsas ehtirasına çevrilmişdir. Tam birləşmə, zamanın dayandığı, sevgililərin zəfər çaldığı romantik bir gecə kimi bəzi xüsusi anlarda yaşansa belə, həyat ayrılıq demək olduğu üçün bu dünyada mümkün deyil. Ona görə də bu arzu ancaq ölümdə gerçəkləşə bilər, o ölüm ki, bütün əzabları təmizləyir. Eşq atəşdir, közdür, heyranlıqdır, yaradır, şövqdür. Bütün ehtiraslar bu dünyada tam reallaşa bilmədiyi üçün, maneələri, tənhalığı, sirri və ölüm arzusunu tərifləyir.

Rujmon, bu mifin ədəbiyyatdakı yerini Petrarkadan Vagnerə qədər araşdırmışdır. Mövzu alman ədəbiyyatında özünün ən yüksək nöqtəsinə çatır. Novalis belə yazır: “Uca eşq ehtirası heç vaxt yer üzündə nəticələnməz”. Bu o deməkdir ki, əzabdan qaçmaq, əslində, sevməkdən imtina etməkdir. Sirli Eros, “Gecəyə Himnlər”də zifaf gecəsinin əbədi davam etməsi üçün yalvarır.

Tam birləşmədəki ehtiraslı xüsusiyyətin birləşmə ilə bağlı əsl təcrübəsinin ayrılığa və özünü tapmağa bağlı olması, bu ideyanın insanlığa yuxarıdan aşağı baxmasından qaynaqlanır. Onsuz da bu mif çox yüksək hədəflər qoyduğu üçün, intuisiya ilə təriflənməsi zamanı sadə bir ədəbi bəhanəyə çevrilir. Serial romanlarda, mistikadan və yüksək ədəbiyyatdan gələn İkinci Napoleon dövrünün burjua teatrı, Birinci Dünya Müharibəsindən sonrakı filmlər, öz gizli mənalarını itirərək yavaş-yavaş adətlərə çevrilmişdir. Axtarılan tam birləşmə, artıq real dünyadakı ayrılığın öhdəsindən gəlməkdə deyil, instinktlərə qayıtmaqdadır. Beləliklə, qadın, kişinin ruhu ilə birləşən ideal bir varlıq deyil, onun sahiblənmə hissini təmin edən bir vasitəyə çevrilir. Bəşəriyyətin inkar edildiyi bu yerdə, fanatizm və təcavüzkarlıq həmişə ideal cəmiyyət arzusu ilə bir araya sığıb. Cozef de Mestrin dediyi kimi, belə bir cəmiyyətdə eyni düşüncəli sakinlər bir-birinə qarışaraq öz xoşbəxtliklərini nümayiş etdirəcəklər. Nəticə etibarilə, ideal cəmiyyət nəzəriyyəçiləri, öz dövrlərinin insanları üçün bir cəllada çevrilə bilərlər.

Ehtiras və eşqin nəticələri

Quruluşu etibarilə uğursuzluğa məhkum olan ehtiras-eşq, təxəyyülə sığınmadığı müddətcə davam edə bilməz. Ehtiras-eşq, intensiv olduğu dərəcədə qısamüddətlidir. O, onsuz da qısqanclıq və nifrətin təsiri altındadır. Qısqanclıq isə təbii olaraq hökmran sevgini təqib edərək özü də ikinci bir ehtirasa çevrilir.
Qısqanclıq sevgidən kənar amillərlə əlaqəli ola bilər. Məsələn, Otellonun qısqanclığı onun mübarizə apardığı natamamlıq kompleksindən irəli gəlir. Bəzən qısqanclıq, özünü daha çox sevdiyi üçün bir tutduğu sevgili vasitəsilə müdafiəsiz olaraq başqasına təslim edilmə qorxusundan yaranır. Nəhayət, gizli bir vəfasızlığa şahidlik edə bilər və bu təqdirdə qısqanclıq mövzusu rəqibdir və beləcə, gizli bir homoseksuallığı aşkara çıxarır.

Ancaq birbaşa sevgi ilə bağlı olan qısqanclıq, haqsızlığa məruz qalmış bir sahibin qəzəbidir. O, Tanrının yalnız özü üçün istənildiyi mistik eşqə belə sirayət edə bilər. Bu da qeyd etdiyimiz məcburiyyət və iztirab çəkmə meyillərindən qaynaqlana bilər.
Qısqanclıq bəzən nifrətə səbəb olur. Səbəbi belə izah edilir: Sevdiyim insan mənə xəyanət etdikdə (istər real, istər xəyali), bu, mənim ona sahib olmaq istədiyim tərəflərini daha aydın görməyimə səbəb olur. Bu səbəbdən o, əlimdən çıxanda, onu başqa heç kimin sevməməsi və mənim onu sevməyə davam edə bilməyim üçün, eyni anda həm məhv etmək, həm qorumaq, həm də alçaltmaq istəyirəm.

Hökmran sevgi asanlıqla sevilən insana qarşı hörmətsizliyə səbəb olur, çünki ona sahib olmaq hissi hökmranlıq edən tərəfdə üstünlük duyğusu yaradır. Sahiblənilmək istəyi isə böyük bir alçalmaya gətirib çıxarır. Nitsşe bu vəziyyəti belə təsvir edir: “Sevən insan özünü olduğu kimi təqdim edər, sevdiyinin başqa sevgililərinin olmasına razı olar, alçalar və bu alçaqlıqdan zövq alar”.
Ehtiras-eşq intihara və cinayətə də səbəb ola bilər. Öldürmə istəyi, əldən qaçırma qorxusundan və məhv etməklə sahib olmaq arasındakı dərin bənzərlikdən qaynaqlanır.

Sevginin qəribə bir kəşfi budur: Hər böyük sevgi, onu zamanla dəyişmənin “günahından” qorumaq üçün, sevgiyə səbəb olan obyekti yox etmə fikrini yaradır.
Sonda, sevgi öldükdə, onun yerini nifrət tuta bilər. İtirilmiş sevgi, keçmiş sevgililəri çaşqınlıq və intiqam duyğuları ilə baş-başa qoyur.

Sahiblənmə hissi sevgidən sonra da davam edə bilər. Artıq tək qalmış sevgilinin rüsvayedici acısı, sevilməməkdən deyil, əksinə, keçmiş sevgilisinin başqası tərəfindən daha çox sevilə biləcəyini bilməkdən qaynaqlanır.
Həyatını davam etdirmək istəyən hər bir insan, sevdiyi şəxslərin ya sonsuzlaşmasını, ya da ölməsini arzu edər. (Alber Kamyu)

Tərcümə etdi: İbrahim Aziz