Daha.az Frensis Bekonun “Həqiqət haqqında” yazısını təqdim edir.


“Həqiqət nədir?” – Pilat istehza ilə soruşdu və cavabını heç gözləmədi də.

Düzü, belə lağlağı etməyin də bir kefi var. Bir də ki, özünü heç bir inanca bağlamamağın, “mən azad adamam, ağlıma nə gəlir, onu da edirəm” deməyin də öz ləzzəti var, əlbəttə.

O cür filosofların qrupları artıq olmasa da, hələ də onlara bənzəyən bəzi müzakirəçilər var, amma onlar əvvəlkilər qədər güclü deyillər. Adamların yalana inanmasının səbəbi heç də həqiqəti axtarmağın çətin olması deyil.

Ya da həqiqəti tapanda əl-qolunun bağlanması da deyil. Səbəb odur ki, insanların içində yalana qarşı xarab, amma doğma bir sevgi var.

Bu məsələni araşdıran son dövr Yunan məktəblərindən biri yalanın nə şairlərdə olduğu kimi həzz, nə də tacirlərdə olduğu kimi mənfəət gətirdiyi hallarda belə insanların sırf yalanın özü üçün onu sevməsinin səbəbləri qarşısında çaşqınlıq yaşamışdır.

Ancaq mən bilmirəm: həqiqət açıq səmada çılpaq gün işığı kimidir; o, dünyanın maskalarını, oyunlarını və zəfərlərini şam işığı qədər əzəmətli və zərif göstərmir.

Bəlkə də, həqiqət bir mirvari kimidir: bütün gözəlliyi ancaq aydın gün işığında üzə çıxır. Amma heç vaxt qaranlıqda belə müxtəlif rənglərdə parlayan bir almaz və ya yaqut qədər cazibədar ola bilməz. İşə bir az yalan qatmaq həmişə zövqü artırır.

Əgər insan beyni əbəs fikirlərdən, boş və şişirdilmiş ümidlərdən, yanlış qiymətləndirmələrdən, sərf etdiyi kimi qurulmuş xəyallardan və bu kimi şeylərdən təmizlənsəydi, bir çox insanın zehninin acınacaqlı bir şəkildə cılızlaşıb melanxoliya və istəksizliklə dolacağından, özləri üçün də xoşagəlməz bir vəziyyətə düşəcəyindən kim şübhə edə bilər?

Kilsə atalarından biri son dərəcə sərt bir mövqe ilə şeir sənətini vinum daemonum (şeytanların şərabı) adlandırmışdı, çünki şeir təxəyyülü doldurur, lakin bunu üzərinə yalanın kölgəsi düşmədən etmir. Halbuki daha əvvəl də qeyd etdiyimiz kimi, əsl zərərli olan beyindən keçib gedən yalan deyil, beynin dərinliklərinə çökərək orada yerləşən yalandır.

Ancaq insanlar öz qərarlarında və sevgilərində səhv etsələr də, həqiqət bizə bunu öyrədir: insan təbiətinin ən yaxşı tərəfi bu üç şeydir: həqiqəti araşdırmaq (ona vurulmaq kimi), həqiqəti bilmək (onun varlığı kimi) və həqiqətə inanmaq (ondan zövq almaq kimi). Tanrının ilk yaratdığı şey duyğuların işığı, son yaratdığı isə ağlın işığı idi. İstirahət günündə yaratdığı isə o gündən bəri Onun ruhunun parıltısıdır. O, işığı əvvəlcə maddənin və ya xaosun üzərinə, sonra isə insanın üzərinə üfürdü. Hələ də seçdiyi insanların üzərinə üfürərək onlara ilham işığı verir.

Bir şair bunu necə də gözəl deyib: Sahildə dayanıb dənizdəki gəmilərə baxmaq insana ləzzət edir. Ya da bir qəsrin pəncərəsindən aşağıda gedən döyüşü seyr etmək…

Ancaq heç bir zövq həqiqət məqamından (ora həmişə sakit və aydındır) vadidəki səhvləri, azıb qalmışları, dumanı və fırtınaları görməklə müqayisə edilə bilməz.

Amma gərək o yüksəklikdən aşağı baxanda adam lovğalanmasın, qürrələnməsin, əksinə, onların halına acısın. Şübhəsiz ki, insan beyninin xeyirxahlıqla işlədiyi, rahatlıq tapdığı və həqiqətə yönəldiyi məqam yer üzündəki cənnətdir.

İlahiyyat və fəlsəfədəki həqiqətdən dövlət işlərindəki həqiqətə nəzər salsaq, görərik ki, işini təmiz və dürüst görməyin bəşər təbiətinin namusu olduğunu belə etməyənlərin özü belə təsdiq edər. İşə saxtakarlıq qatıldıqda isə eynən sikkədəki qızıl və gümüş qatışığı kimi bir hal ortaya çıxar: yəni, qatışıq sayəsində metal daha yaxşı işlənə bilər, fəqət qiymətdən düşər.

Çünki belə əyri-üyrü getmək ilanın işidir. İlan heç vaxt ayaq üstə yerimir, həmişə qarnı üstə sürünüb alçalır. Heç bir qəbahət insanın saxtakarlığının və xəyanətinin ifşa olunması qədər onu utanca qərq etməz.

Bax, bu səbəbdən Monten yalan sözün niyə belə böyük utanc olduğunu araşdırarkən çox gözəl buyurmuşdur: “Kimsə yalançı demək onun Allaha qarşı cəsur, bəndələrə qarşı isə qorxaq olduğunu deməkdir.” Nəticə etibarilə, yalan Tanrı ilə üz-üzə gəlir, insanı isə kiçildir.

Yalan və imansızlıq haqqında deyilmiş ən gözəl söz, bəlkə də, budur: o, Tanrının insanlar haqqındakı hökmünü bildirən son zəng səsi olacaq. Kəhanətə görə İsa gələndə, “yer üzündə iman tapmayacaq.”

Tərcümə etdi: İbrahim Aziz